Lompat ke konten Lompat ke sidebar Lompat ke footer

Widget HTML #1

Asal-Usul Kyai Balun Kota Cepu (menurut beberapa versi) dalam Bahasa Jawa

Oleh: Evi Wijayanti

Kyai Balun versi 1

Narasumber : Ngadini, 70 tahun, balun srikaton

            Wektu Demak runtuh Sultan Hadiwijaya mboyong Kraton ing Pajang. Kraton sing paling apik wektu kuwi yaiku Pajang amarga ing kana wis ngungkang kali. Sultan Hadiwijaya mundhut putra Pangeran Loring Pasar utawa Pangeran Sutawijaya. Sabanjure Sultan Hadiwijaya peputra Pangeran Benawa. Akibat perang antarane Pajang kaliyan Jipang sing nyebabake Arya Penangsang tewas. Lan Sultan Hadiwijaya pikantuk hadiah saka Ratu Kalinyamat sing wis njanjeni yaiku kerajaan lan Semangkin karo Prihatin sing melu Ratu Kalinyamat ing Jepara.

            Bumi Jipang bedah utawa kawon, sing gantikake adipati jipang yaiku Pangeran Benawa putrane Sultan Hadiwjaya. Panembahan Pemanahan sing pikantuk buni mentao, wujudipun bumi mentao isih alas gledhegan. Lha alas mau dibabad karo Pemanahan utawa Sutawijaya dadi Desa song subur lan dadi Bumi Mataram. Semangkir kaliyan Sultan Hadiwijaya rabi ora suwi. Banjur Semangkir sesambungan katresnan karo Pangeran Loring Pasar. Lan akhire Semangkir kawin karo Sutawijaya lan pikantuk putra sing dijenengi Raden Rangga. Sawise Mataram wis bisa kasebut negeri lan Panenembahan Senopati sing dadi Ratu ing Mataram nalika pemanahan wis seda. Mataram dadi negeri sing berkembang lan kuwi gawe iri kerajaan liyane. Nanging ana aturan yen kerajaan-kerajaan sing liya kudu ngewehi kabutuhan ning mataram amarga kedudukan mataram paling dhuwur.

            Ki Juru Mertani sing dadi Patih Mataram sing terkenal karo jeneng Patih Manda Raga. Raden Rangga kuwi wuda taruna sing sekti mandraguna, kesektiane Raden Rangga kuwi saka impen sing ngimpeni yaiku priyantun ingkang jibah Sunan Prawata Mbahe Raden Rangga. Ana cerita nalika Panembahan Senopati kapengin dipijeti karo Raden rangga, Panembahan senopati arep njajal kekuwatane Rangga, “ Thole, jajal aku pijetana iki sikilku?’’ banjur sikile dipijeti ora patio krasa, “lhah, pijetan kok kayak mengkene thogk to le, kekuwatanmu iki ning ndi?” ujar Sutawijaya. Banjur Raden Rangga mbuktikake kekuwatane, sikile Panembahan Senopati kapijet dening Rangga. Krasa lara banget, banjur Panembahan Senopati kakipat nganti mencelat nembus pager kraton. Banjur ana cerita maneh ngenani kekuwatane Rangga, sawijining dina, Rangga dikongkon karo Ramane supaya sowan ning Patih Mandaraga, tekan kana Patih  e isih ana urusan kepatihan, ing kana dheweke amarga kesel lan jengkel dheweke ngenteni lan drijine nyuwek-nyuwek watu nganti watune bolong. Patih Mandaraga sing ngerti apa sing ditindake Rangga banjur ngomong,”thole, watu kuwi atos lho, kowe kok bisa bolongi watu kuwi?”, Raden Rangga ora bisa jawab apa-apa.

            Balik maneh ning cerita Pangeran Benawa tetep kekeh ora gelem menyang Jipang. Lan mboyong kerajaane menyang Panolan sahingga saiki ana petilasan-petilasan kayata dalan Pangeran Benawi sing tegese Bengawan.

            Ing Mataram dhewe rasan-rasan amarga wis suwi Pangeran Benawa ora pisoanan menyang Mataram. Banjur Panembahan senopati ngakon anake sing jenenge rama menyang Mataram, “Thole, coba kowe mara ning Jipang Panolan kana, nyuwun supados pamanmu Pangeran Benawa sowan ing Mataram”. Satekane ing kana Rama ngomongan karo Kyai Balun lan Pangeran Benawa supaya gelem sowan, nanging Pangeran Benawa ora gelem sowan, banjur Rama bali maneh menyang kraton lan ngomong marang Sutawijaya yen Pangeran Benawa ora gelem sowan lan dipropokatori karo Kyai Balun, banjur Rama dikongkon mrono maneh. Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu. Lha cara kanggo njipuk pusaka kasebut yaiku P.Rama kudu ngrayu Putri Retnowati yaiku putu sing paling disayangi Kyai Balun kanggo njipuk pusaka kasebut, Retnowati gelem lan bisa meneng-meneng njipuk pusaka mbahe kasebut. banjur kedadean perang antarane Raden Rama karo Kyai balun. Raden Rama ora bisa apa-apa, kekuwatane Raden Rama kalah adoh yen tanding karo Kyai Balun. Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu. Banjur Kyai Balun muring-muring lan Raden Rama dipateni karo cara ditombak. Raden Rangga banjur  diakon Sutawijaya nyusul marani adhike, nanging Rama ora bisa diselametake nyawanipun Rama wis tekan gulu sahingga desa ning kana dijenengi Tambakrama. Amarga kuwi Kyai Balun banjur ngilang. Banjur juru mertani karo prajurite nggudhak-nggudhak ,Kyai Balun wis ora gelem tandhingan karo Raden rangga maneh mula Kyai Balun ngilang ing panggonan oro-oro utawa mbulak mula kuwi sokmben yen ana desa dijenengi Mbulakan. Raden Rangga bajur dikongkon Sutawijaya supaya sowan marang Pangeran Benawa, nanging Pangeran Benawa ora gelem lan Raden Rangga njaluk Dewi Siti Maerah bojone Pangeran Benawa dadi Putri boyongan, banjur Pangeran Benawa nyerahake Putri Maerah. Nanging Maerah ora gelem lan dheweke langsung mlayu, Raden Rangga nggudhak-nggudhak Maerah. Maerah mlayu terus cat kato cat ora, pramila ning kana dijenengi Balun Srikaton. Digudhak terus nganti tekan sawijing panggonan nanging Dewi Maerah ora gelem diboyong dadi putri boyongan banjur asoh raga, nganti sakiki dadi dusun Sorogo.

Analisis Fungsi-Fungsi Pelaku

1.      SEORANG DARIPADA AHLI KELUARGA MENINGGALKAN RUMAH (definisi : Ketiadaan. Lambang : β)

Pada fungsi ini tokoh Sultan Hadiwijaya memindahkan kerajaannya ke Pajang

Kutipan : Wektu Demak runtuh Sultan Hadiwijaya mboyong Kraton ing Pajang. Kraton sing paling apik wektu kuwi yaiku Pajang amarga ing kana wis ngungkang kali.

 

2.      SATU LARANGAN DIUCAPKAN KEPADA WIRA (definisi : Larangan. Lambang : γ)

Kutipan : zero

3.      LARANGAN DILANGGAR (definisi : Pelanggaran. Lambang : δ)

Kutipan : zero

4.      PENJARAH MEMBUAT PERCOBAAN UNTUK MENINJAU (definisi : Tinjauan. Lambang : ε)

Pada fungsi ini Sutawijaya menyuruh Rama untuk ke Panolan bertemu dengan Pangeran Benawa.

Kutipan : Ing Mataram dhewe rasan-rasan amarga wis suwi Pangeran Benawa ora pisoanan menyang Mataram. Banjur Panembahan senopati ngakon anake sing jenenge rama menyang Mataram, “Thole, coba kowe mara ning Jipang Panolan kana, nyuwun supados pamanmu Pangeran Benawa sowan ing Mataram”.

5.      PENJARAH MENERIMA MAKLUMAT TENTANG MANGSANYA (definisi : Penyampaian. Lambang ζ)

Pada fungsi ini tokoh Rama yang menyuruh Pangeran Benawa sowan, tetap tidak ingin sowan karena keperluan Panolan sendiri masih banyak.

Kutipan : Satekane ing kana Rama ngomongan karo Kyai Balun lan Pangeran Benawa supaya gelem sowan, nanging Pangeran Benawa ora gelem sowan

6.      PENJARAH MENCOBA MEMPERDAYA MANGSANYA DENGAN TUJUAN UNTUK MEMILIKINYA ATAU MEMILIKI KEPUNYAANYA (definisi : Muslihat. Lambang : η)

Pada fungsi ini Tokoh Raden Rangga ke Panolan untuk menyuruh Panolan untuk datang ke pisoanan, tapi Pangeran Benawa tidak mau dan menyerahkan Dewi Maerah sebagai putri boyongan.

Kutipan : Raden Rangga banjur dikongkon Sutawijaya supaya sowan marang Pangeran Benawa, nanging Pangeran Benawa ora gelem lan Raden Rangga njaluk Dewi Siti Maerah bojone Pangeran Benawa dadi Putri boyongan

7.      MANGSA TERPERDAYA DAN DENGAN DEMIKIAN TANPA PENGETAHUANNYA MEMBANTU MUSUHNYA (definisi : Muslihat. Lambang : θ)

Pada fungsi ini ajian sakti Tokoh Wira berhasil diambil oleh cucunya sendiri Retnowati.

Kutipan :  Lha cara kanggo njipuk pusaka kasebut yaiku P.Rama kudu ngrayu Putri Retnowati yaiku putu sing paling disayangi Kyai Balun kanggo njipuk pusaka kasebut, Retnowati gelem lan bisa meneng-meneng njipuk pusaka mbahe kasebut.

8.      PENJARAH MENYEBABKAN KESUSAHAN ATAU KECEDERAAN KEPADA SEORANG AHLI DI DALAM SEBUAH KELUARGA (definisi : Kejahatan. Lambang : A)

Pada fungsi ini penjarah menyebabkan istri dari Pangeran Benawa yaitu Maerah mati karena tak mau dijadikan Putri Boyongan.

Kutipan : Raden Rangga bajur dikongkon Sutawijaya supaya sowan marang Pangeran Benawa, nanging Pangeran Benawa ora gelem lan Raden Rangga njaluk Dewi Siti Maerah bojone Pangeran Benawa dadi Putri boyongan, banjur Pangeran Benawa nyerahake Putri Maerah.

8A.SEORANG AHLI KELUARGA SAMA ADA KEKURANGAN SESUATU ATAU INGIN MEMILIKI SESUATU (definisi : Kekurangan. Lambang : a)

Kutipan :  Mataram dadi negeri sing berkembang lan kuwi gawe iri kerajaan liyane. Nanging ana aturan yen kerajaan-kerajaan sing liya kudu ngewehi kabutuhan ning mataram amarga kedudukan mataram paling dhuwur.

9.      KECELAKAAN ATAU KEKURANGAN DIMAKLUMKAN WIRA DIMINTA ATAU DIPERINTAH, IA DIBENARKAN PERGI ATAU DIUTUSKAN (definisi : Perantaraan peristiwa penghubung. Lambang : B)

Pada fungsi ini ada tokoh bernama Rangga disuruh oleh ramanya yaitu Sutawijaya untuk menyusul adhiknya yaitu Rama yang telah dibunuh oleh Kyai Balum.

Kutipan : Raden Rangga banjur  diakon Sutawijayanyusul marani adhike, nanging Rama ora bisa diselametake nyawanipun Rama wis tekan gulu sahingga desa ning kana dijenengi Tambakrama.

10.  PENCARI BERSETUJU ATAU MEMUTUSKAN UNTUK BERTINDAK BALAS (definisi : Permulaan Tindak Balas. Lambang : C)

Kutipan : . Raden Rangga bajur dikongkon Sutawijaya supaya sowan marang Pangeran Benawa, nanging Pangeran Benawa ora gelem lan Raden Rangga njaluk Dewi Siti Maerah bojone Pangeran Benawa

11.  WIRA MENINGGALKAN RUMAH (definisi : Pemergian. Lambang : Ỉ)

Pada fungsi ini wira meninggalkan kraton untuk bertarung dengan Rama.

Kutipan : Sutawijaya ngakon Rama nekani maneh lan kedadean Perang antarane Kyai Balun karo Rama.

12.  WIRA DIUJI, DISOAL, DISERANG DAN LAIN LAIN YANG MENYEDIAKAN WIRA KE ARAH PENERIMAA SAMA ADA SESUATU ALAT MAGIS ATAU PEMBANTU (definisi : Fungsi pertama donor. Lambang : D)

Kutipan : zero

13.  WIRA BERTINDAK BALAS KEPADA TINDAKAN-TINDAKAN BAKAL PEMBERI (definisi : reaksi wira. Lambang : E)

Pada fungsi ini tokoh wira marah-marah karena Raden Rama terus menerus menyulut kemarahannya.

Kutipan : . Banjur Kyai Balun muring-muring lan Raden Rama dipateni karo cara ditombak.

14.  WIRA MEMPEROLEHI AGEN SAKTI (Definisi : pembekalan atau penerimaan alat sakti. Lambang : F)

Pada fungsi ini wira mempunyai alat sakti yaitu Kendil Merica dan aji-aji Mrutu Sewu.

Kutipan : Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.

15.  WIRA DIPINDAHKAN, DISAMPAIKAN ATAU DIPANDU KE TEMPAT-TEMPAT TERDAPATNYA OBJEK YANG DICARI (definisi : perpindahan diantara ruang, diantara dua negeri, panduan. Lambang : G)

Kutiapan : zero

16.  WIRA DAN PENJARAH TERLIBAT DI DALAM PERTARUNGAN (definisi : Perekrutan. Lambang : H)

Pada fungsi ini

Kutipan : . Banjur Rama balik Mataram lan ngomong marang ramane yaiku Sutawijaya yen Panolan tetep ora gelem teka pisoanan lan sing dadi provokator yaiku Kyai Balun. Sutawijaya ngakon Rama nekani maneh lan kedadean Perang antarane Kyai Balun karo Rama.

17.  WIRA DITANDAI (definisi : Penandaan. Lambang : J)

Pada Fungsi ini Wira dikenal mempunyai ajian sakti yaitu Kendil Merica.

Kutipan : Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.

18.  PENJARAH DITEWASKAN (definisi : Kemenangan. Lambang : I)

Kutipan : banjur kedadean perang antarane Raden Rama karo Kyai balun. Raden Rama ora bisa apa-apa, kekuwatane Raden Rama kalah adoh yen tanding karo Kyai Balun.

19.  KECELAKAAN ATAU KEKURANGAN AWAL DIATASI (Lambang : K)

Pada fungsi ini Wira sudah berhasil membunh Raden rama, tetapi masih ada Raden Rangga yang membalaskan dendam kematian adiknya.

Kutipan : Banjur Kyai Balun muring-muring lan Raden Rama dipateni karo cara ditombak. Raden Rangga banjur  diakon Sutawijaya nyusul marani adhike.

20.  WIRA PULANG (definisi : Kepulangan. Lambang :  )

Kutipan : zero

21.  WIRA DIKEJAR (definisi : pengejaran. Lambang : Pr)

Kutipan : Kekuwatane Rama ora bisa ngalahake Kyai Balun di serete Raden Romo dening Kyai Balun karo gunakake jaran, sing taline digawe saka pring sing akhire di parani karo kangmase yaiku Raden Ronggo sing marani Kyai Balun amarga wis newaske adike.

22.  WIRA DISELAMATKAN (definisi : penyelamatan. Lambang : Rs)

Kutipan : zero

23.  WIRA YANG TIDAK DIKENALI, TIBA KE NEGERINYA ATAU KE NEGERI LAIN (definisi : Kepulangan tanpa dikenali. Lambang : O)

Pada fungsi ini Wira menghilang dari pengejaran rangga dan tiba ke sebuah desa yang diberi nama mbulakan.

Kutipan : Amarga kuwi Kyai Balun banjur ngilang. Banjur juru mertani karo prajurite nggudhak-nggudhak , Kyai Balun ngilang ing panggonan oro-oro utawa mbulak mula kuwi sokmben yen ana desa dijenengi Mbulakan.

24.  WIRA PALSU MEMPERSEMBAHKAN  TUNTUTAN PALSU (definisi : Tuntutan Palsu. Lambang : L)

Kutipan :zero

25.  SUATU TUGAS YANG SUSAH DICANDANGKAN KEPADA WIRA (definisi : Tugas Berat. Lambang : M)

Kutipan :zero

26.  TUGAS DISELESAIKAN (definisi : Penyelesaian. Lambang : N)

Pada fungsi ini Wira berhasil membunuh penjarahnya

Kutipan : Banjur Kyai Balun muring-muring lan Raden Rama dipateni karo cara ditombak.

27.  WIRA DIKENALI (definisi : Pengecaman. Lambang : Q)

Pada fungsi ini wira dapat dikenali melalui senjatanya yaitu Kendil Merica dan aji-aji mrutu sewu.

Kutipan : Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.

28.  WIRA PALSU ATAU PENJARAH DIDEDAHKAN (definisi : Pendedahan. Lambang : Ex.)

Pada fungsi ini Wira tidak berhasil membunuh penjarahnya.

Kutipan : Kyai Balun wis ora gelem tandhingan karo Raden rangga maneh mula Kyai Balun ngilang ing panggonan oro-oro utawa mbulak mula kuwi sokmben yen ana desa dijenengi Mbulakan.

29.  WIRA DIBERI RUPA BARU (definisi : Penjelmaan. Lambang : T)

Kutipan : zero

30.  PENJARAH PALSU DIHUKUM (definisi : Hukuman. Lambang : U)

Pada fungsi ini Wira berhasil membunuh penjarahnya

Kutipan : Banjur Kyai Balun muring-muring lan Raden Rama dipateni karo cara ditombak.

31.  WIRA BERKAWIN DAN MENAIKI TAKHTA (definisi : Perkahwinan. Lambang : W)

Kutipan : zero


 

Kyai Balun

Narasumber   : Mulyana, 1950, Jl. Aryo Jipang Lr. 2 Timur

Wonten kerajaan Panolan sing dipimpin karo Pangeran Benowo lan Kerajaan Mataram sing dipimpin karo Hadiwijaya. Kerajaan Panolan mbiyene yaiku Kecamatan Kedungtuban. Pangeran Benowo isih duluran karo Hadiwijaya. Wektu kuwi Hadiwijaya ora ndhuwe putra banjur ngangkat anak sing jeneng Sutawijaya, Sutawijaya diwenehi kekuwasaan karo bapake ning daerah alas mentao, Banjur alas mau dibabat lan dibangun kerajaan sing jenenge Mataram Islam. Mataram Islam wektu kuwi ndhuwe kedudukan sing luwih dhuwur saka Pajang. Saka kuwi gawe iri antarane kerajaan panolan lan kerajaan Pajang. Banjur Sutawijaya ngakon putrane Raden Rama kanggo nekani Pangeran Benowo kanggo maksud supaya Pangeran Benawa gelem teka ning pisoanan. Raden Rama pancen saka cilik disayang banget karo Pangeran Benowo, banjur ana konspirasi politik ning Panolan sing dilakoni Ki Balun supaya Pangeran Rama ora entuk nemoni Pangeran Benowo. Banjur kedadean perang antarane Ki Balun lan Pangeran Rama, Rama banjur balik menyang Mataram lan ngomong karo Sutawijaya yen sing dadi provokator kuwi Kyai Balun, banjur Sutawijaya ngakon Rama balek ing Panolan maneh. Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu. Lha cara kanggo njipuk pusaka kasebut yaiku P.Rama kudu ngrayu Putri Retnowati yaiku putu sing paling disayangi Kyai Balun kanggo njipuk pusaka kasebut. banjur Retnowati nyanggupi permintaane Rama. Saka Taman Sari Panolan ing Plunturun lumayan adoh. Wektu ngenteni Retnowati P.Rama karo Juru Mertani gawe pesanggrahan banjur teka Retnowati gawa pusaka kasebut lan diwenehke karo Rama nanging ketawan karo Kyai Balun lan malah kedadean perang. Kyai Balun ngerti yen Juru Mertani gawa pusaka kendil mrica. wektu kuwi Rama kalah amarga kena tombak ning pupune. Ngerti kuwi Raden Rangga kangmase Raden Rama marani adike sing wis kalah karo Kyai Balun. Banjur Kyai Balun ngilang ning salah setunggaling Desa. Ngerti bojone Pangeran Benawa sing jenenge Retno Sri Maerah Rangga langsung jatuh cinta lan pengin boyong Maerah dadi bojone. banjur Pangeran rangga njaluk bojone Pangeran Benawa supaya njaluk ganti dadi putri boyongan nanging bojone Pangeran Benowo yaiku Raden Ayu Siti Maerah ora gelem sing akhire ngloloske diri lan di gudhak karo prajurit Raden Ronggo. Raden Ayu Siti Maerah nyeberangi kali Bengawan Solo lan ndhelik ing semak-semak arep namung ketawan ,amarga ngethok sirahe ing basa jawa Ndengngogok sing banjur di wenehi jeneng dadi desa Dengok . Banjur ngloloske diri maneh nyebrangi kali Bengawan Solo karo munggahi pinggiran kali karo susah payah sarta ngedap-ngendap ben ora ketawan ing basa jawa Brangkang, banjur diwenehi jeneng Desa Brangkal. Banjur Raden Ayu Siti Maerah isih bisa ngloloske diri, arep namung Raden Ronggo ora kalah cerdik dheweke wis nyiapke prajurite sing liya supaya ngadang lan akhire Raden Ayu Siti Maerah Soroh Rogo namung dheweke mikir menawi dadi putri boyongan mending dheweke mati karo cara bunuh diri ,banjur desa kuwi diwenehi jeneng Sorogo.

 

Analisis Fungsi-Fungsi Pelaku

1.      SEORANG DARIPADA AHLI KELUARGA MENINGGALKAN RUMAH (definisi : Ketiadaan. Lambang : β)

Pada fungsi ini tokoh Sutawijaya disuruh pergi ke Alas Mentao, lalu membabad alas tersebut dan membangunnya sebagai kerajaan Mataram yang baru.

Kutipan : Wektu kuwi Hadiwijaya ora ndhuwe putra banjur ngangkat anak sing jeneng Sutawijaya, Sutawijaya diwenehi kekuwasaan karo bapake ning daerah alas mentao, Banjur alas mau dibabat lan dibangun kerajaan sing jenenge Mataram Islam.

2.      SATU LARANGAN DIUCAPKAN KEPADA WIRA (definisi : Larangan. Lambang : γ)

Kutipan : zero

3.      LARANGAN DILANGGAR (definisi : Pelanggaran. Lambang : δ)

Kutipan : zero

4.      PENJARAH MEMBUAT PERCOBAAN UNTUK MENINJAU (definisi : Tinjauan. Lambang : ε)

Pada fungsi ini tokoh Rama disuruh oleh Sutawijaya untuk datang ke Panolan untuk menanyakan kenapa panolanan tidak sowan ke Mataram.

Kutipan : Banjur Sutawijaya ngakon putrane Raden Rama kanggo nekani Pangeran Benowo kanggo maksud supaya Pangeran Benawa gelem teka ning pisoanan.

5.      PENJARAH MENERIMA MAKLUMAT TENTANG MANGSANYA (definisi : Penyampaian. Lambang ζ)

Pada fungsi ini tokoh ini Sutawijaya tahu bahwa Pangeran Benawa walaupun telah dibujuk, dia tidak mau sowan.

Kutipan : Rama banjur balik menyang Mataram lan ngomong karo Sutawijaya yen sing dadi provokator kuwi Kyai Balun, banjur Sutawijaya ngakon Rama balek ing Panolan maneh.

6.      PENJARAH MENCOBA MEMPERDAYA MANGSANYA DENGAN TUJUAN UNTUK MEMILIKINYA ATAU MEMILIKI KEPUNYAANYA (definisi : Muslihat. Lambang : η)

Pada fungsi ini penjarah mencoba mengambil pusaka sakti milik wira dengan cara membujuk Retnowati cucu Kyai Balun agar mau mengambilkannya.

Kutipan : Lha cara kanggo njipuk pusaka kasebut yaiku P.Rama kudu ngrayu Putri Retnowati yaiku putu sing paling disayangi Kyai Balun kanggo njipuk pusaka kasebut.

7.      MANGSA TERPERDAYA DAN DENGAN DEMIKIAN TANPA PENGETAHUANNYA MEMBANTU MUSUHNYA (definisi : Muslihat. Lambang : θ)

Pada fungsi ini Tokoh Wira tidak bisa berbuat apa-apa karena kendil merica miliknya sudah dibawa musuhnya.

Kutipan : banjur Retnowati nyanggupi permintaane Rama. Saka Taman Sari Panolan ing Plunturun lumayan adoh. Wektu ngenteni Retnowati P.Rama karo Juru Mertani gawe pesanggrahan banjur teka Retnowati gawa pusaka kasebut lan diwenehke karo Rama nanging ketawan karo Kyai Balun lan malah kedadean perang. Kyai Balun ngerti yen Juru Mertani gawa pusaka kendil mrica.

8.      PENJARAH MENYEBABKAN KESUSAHAN ATAU KECEDERAAN KEPADA SEORANG AHLI DI DALAM SEBUAH KELUARGA (definisi : Kejahatan. Lambang : A)

Pada fungsi ini penjarah menyebabkan Dewi Retno Sri Maerah istri Benawa dserahkan menjadi putri boyongan tetapi dirinya tidak mau dan akhirnya bunuh diri.

Kutipan : Raden Ayu Siti Maerah Soroh Rogo namung dheweke mikir menawi dadi putri boyongan mending dheweke mati karo cara bunuh diri ,banjur desa kuwi diwenehi jeneng Sorogo.

8A.SEORANG AHLI KELUARGA SAMA ADA KEKURANGN SESUATU ATAU INGIN MEMILIKI SESUATU (definisi : Kekurangan. Lambang : a)

Kutipan :  Mataram dadi negeri sing berkembang lan kuwi gawe iri kerajaan liyane. Nanging ana aturan yen kerajaan-kerajaan sing liya kudu ngewehi kabutuhan ning mataram amarga kedudukan mataram paling dhuwur.

9.      KECELAKAAN ATAU KEKURANGAN DIMAKLUMKAN WIRA DIMINTA ATAU DIPERINTAH, IA DIBENARKAN PERGI ATAU DIUTUSKAN (definisi : Perantaraan peristiwa penghubung. Lambang : B)

Kutipan : zero

10.  PENCARI BERSETUJU ATAU MEMUTUSKAN UNTUK BERTINDAK BALAS (definisi : Permulaan Tindak Balas. Lambang : C)

Kutipan : Zero

11.  WIRA MENINGGALKAN RUMAH (definisi : Pemergian. Lambang : Ỉ)

Kutipan : zero

12.  WIRA DIUJI, DISOAL, DISERANG DAN LAIN LAIN YANG MENYAEDIAKAN WIRA KE ARAH PENERIMAA SAMA ADA SESUATU ALAT MAGIS ATAU PEMBANTU (definisi : Fungsi pertama donor. Lambang : D)

Kutipan : zero

13.  WIRA BERTINDAK BALAS KEPADA TINDAKAN-TINDAKAN BAKAL PEMBERI (definisi : reaksi wira. Lambang : E)

Kutipan : zero

14.  WIRA MEMPEROLEHI AGEN SAKTI (Definisi : pembekalan atau penerimaan alat sakti. Lambang : F)

Pada fungsi ini wira yang sangat sakti mandraguna dan mempunyai alat sakti yaitu Kendil Merica dan Aji-aji mrutu sewu.

Kutipan : Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.

15.  WIRA DIPINDAHKAN, DISAMPAIKAN ATAU DIPANDU KE TEMPAT-TEMPAT TERDAPATNYA OBJEK YANG DICARI (definisi : perpindahan diantara ruang, diantara dua negeri, panduan. Lambang : G)

Kutiapan : zero

16.  WIRA DAN PENJARAH TERLIBAT DI DALAM PERTARUNGAN (definisi : Perekrutan. Lambang : H)

Kutipan : Banjur Rama balik Mataram lan ngomong marang ramane yaiku Sutawijaya yen Panolan tetep ora gelem teka pisoanan lan sing dadi provokator yaiku Kyai Balun. Sutawijaya ngakon Rama nekani maneh lan kedadean Perang antarane Kyai Balun karo Rama.

17.  WIRA DITANDAI (definisi : Penandaan. Lambang : J)

Pada Fungsi ini Wira dikenal mempunyai ajian sakti

Kutipan : . Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.

18.  PENJARAH DITEWASKAN (definisi : Kemenangan. Lambang : I)

Fungsi pelaku disini maksudnya adalah tokoh wira menewaskan salah satu dari penjarah yaitu Rama yang perang bersama Kyai Balun.

Kutipan : Banjur kedadean perang antarane Ki Balun lan Pangeran Rama, wektu kuwi Rama kalah amarga kena tombak ning pupune.

19.  KECELAKAAN ATAU KEKURANGAN AWAL DIATASI (Lambang : K)

Fungsi Pelaku ini wira berhasil membunuh Rama.

Kutipan :  Kyai Balun ngerti yen Juru Mertani gawa pusaka kendil mrica. wektu kuwi Rama kalah amarga kena tombak ning pupune.

20.  WIRA PULANG (definisi : Kepulangan. Lambang :  )

Kutipan : zero

21.  WIRA DIKEJAR (definisi : pengejaran. Lambang : Pr)

Kutipan :Kekuwatane Rama ora bisa ngalahake Kyai Balun di serete Raden Romo dening Kyai Balun karo gunakake jaran, sing taline digawe saka pring sing akhire di parani karo kangmase yaiku Raden Ronggo sing marani Kyai Balun amarga wis newaske adike.

22.  WIRA DISELAMATKAN (definisi : penyelamatan. Lambang : Rs)

Kutipan : zero

23.  WIRA YANG TIDAK DIKENALI, TIBA KE NEGERINYA ATAU KE NEGERI LAIN (definisi : Kepulangan tanpa dikenali. Lambang : O)

Kutipan : Banjur Kyai Balun ngilang ning salah setunggaling Desa.

24.  WIRA PALSU MEMPERSEMBAHKAN  TUNTUTAN PALSU (definisi : Tuntutan Palsu. Lambang : L)

Kutipan :zero

25.  SUATU TUGAS YANG SUSAH DICANDANGKAN KEPADA WIRA (definisi : Tugas Berat. Lambang : M)

Kutipan :zero

26.  TUGAS DISELESAIKAN (definisi : Penyelesaian. Lambang : N)

Fungsi pelaku disini maksudnya adalah tokoh Ki Balun berhasil menyelesaikan pertearungannya dan dapat mengalahkan Raden Rama.

Kutipan : Banjur kedadean perang antarane Ki Balun lan Pangeran Rama, wektu kuwi Rama kalah amarga kena tombak ning pupune.

27.  WIRA DIKENALI (definisi : Pengecaman. Lambang : Q)

Kutipan : zero

28.  WIRA PALSU ATAU PENJARAH DIDEDAHKAN (definisi : Pendedahan. Lambang : Ex.)

Kutipan :zero

29.  WIRA DIBERI RUPA BARU (definisi : Penjelmaan. Lambang : T)

Kutipan : zero

30.  PENJARAH PALSU DIHUKUM (definisi : Hukuman. Lambang : U)

Kutipan :zero

31.  WIRA BERKAWIN DAN MENAIKI TAKHTA (definisi : Perkahwinan. Lambang : W)

Kutipan : zero


 

Kyai Balun

Narasumber : Suyono, 66 tahun, Balun Trikarya RT 4 RW 6.

Cerita iki kedadean wektu jaman Jipang Panolan lan Mataram, lha Sultan Sutawijaya mindahke Kerajaan ing alas mentao ing kana isih arupa alas banjur dibabad karo Sutawijaya lan didadekake Kerajaan Mataram. Kerajaan kuwi makmur lan subur amarga kuwi gawe iri kerajaan liyane. Wis kurang luwih 3 pisoanan ora teka, Sultan Sutawijaya ngakon putrane Pangeran Rama teka ning Panolan kanggo takon ana masalah apa kok wis kaping 3 pisoanan ora teka? Ning penolan dhewe miturut kana ora perlu sowan asok bulu bekti ing demak bintoro amarga kekayaanne panolan kanggo kabutuhane rakyat panolan dhewe. Nanging masalah utamane yaiku masalah kedudukan. Banjur teka Pangeran Rama ning Panolan, karo pirembagan amarga ora ana dalan metu.ne,banjur kedadean perang antarane Pangeran Benawa lan Rama. Pangeran Rama kalah lan mulih menyang kerajaane lapor masalah kedadean sing dadi dalang utawa propokator yaiku Kyai Balun lan Metaun. Sutawijaya mrintah P.Rama lan juru Mertani teka ing Panolan maneh. Ning dalan juru Mertani ngomong2 soal Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu. Lha cara kanggo njipuk pusaka kasebut yaiku P.Rama kudu ngrayu Putri Retnowati yaiku putu sing paling disayangi Kyai Balun kanggo njipuk pusaka kasebut. Ing taman sari panolan Retnowati dipethuk Pangeran Rama dirayu arep didadekake bojo nanging kudu gelem nglakoni permintanne njipuk pusakane mbahe yaiku Kendil Merica. banjur Retnowati nyanggupi permintaane Rama. Saka Taman Sari Panolan ing Plunturun lumayan adoh. Wektu ngenteni Retnowati P.Rama karo Juru Mertani gawe pesanggrahan banjur teka Retnowati gawa pusaka kasebut lan diwenehke karo Rama nanging ketawan karo Kyai Balun lan malah kedadean perang. Kyai Balun ngerti yen Juru Mertani gawa pusaka kendil mrica. Lan Kyai Balun perang lan sirahe kena kendil mrica, Amarga kuwi Kyai Balun banjur ngilang. Banjur juru mertani karo prajurite nggudhak-nggudhak , Kyai Balun ngilang ing panggonan oro-oro utawa mbulak mula kuwi sokmben yen ana desa dijenengi Mbulakan.

            Saka laporan prajurit sing ngomong Pangeran Rama kena ajian saka Kyai Balun. Banjr Juru Mertani mrentahken kanggo golek lan laporan ing Demak Bintaro, amarga laporan kasebut Sultan Sutawijaya uga nyeritakaken kedadean ing Demak Bintaro ngenani murkane Raden Rangga.

 

Analisis Fungsi-Fungsi Pelaku

1.      SEORANG DARIPADA AHLI KELUARGA MENINGGALKAN RUMAH (definisi : Ketiadaan. Lambang : β)

Pada fungsi ini tokoh Sutawijaya memindahkan kerajaannya ke alas mentao yang kemudian menjadi kerajaan Mataram.

Kutipan : Sultan Sutawijaya mindake Kerajaan ing alas mentao ing kana isih arupa alas banjur dibabad karo Sutawijaya lan didadekake Kerajaan Mataram.

2.      SATU LARANGAN DIUCAPKAN KEPADA WIRA (definisi : Larangan. Lambang : γ)

Kutipan : zero

3.      LARANGAN DILANGGAR (definisi : Pelanggaran. Lambang : δ)

Kutipan : zero

4.      PENJARAH MEMBUAT PERCOBAAN UNTUK MENINJAU (definisi : Tinjauan. Lambang : ε)

Pada fungsi ini tokoh Rama disuruh oleh Sutawijaya untuk ke Panolan bertemu dengan Pangeran Benawa.

Kutipan : sultan sutawijaya ngakon putrane Pangeran Rama teka ning Panolan kanggo takon ana masalah apa kok wis kaping 3 pisoanan ora teka

Fungsi pelaku ini Raden Rama kudu ngrayu Putri Retnowati supaya bisa mengambil pusaka dan aji2 dari Kyai Balun.

Kutipan : Lha cara kanggo njipuk pusaka kasebut yaiku P.Rama kudu ngrayu Putri Retnowati yaiku putu sing paling disayangi Kyai Balun kanggo njipuk pusaka kasebut.

5.      PENJARAH MENERIMA MAKLUMAT TENTANG MANGSANYA (definisi : Penyampaian. Lambang ζ)

Pada fungsi ini tokoh Rama tidak berhasil untuk membujuk Panolan datang ke pisoanan ke Mataram. Dan akhirnya Rama kembali ke Kerajaannya.

Kutipan : Pangeran Rama kalah lan mulih menyang kerajaane lapor masalah kedadean sing dadi dalang utawa propokator yaiku Kyai Balun lan Metaun.

6.      PENJARAH MENCOBA MEMPERDAYA MANGSANYA DENGAN TUJUAN UNTUK MEMILIKINYA ATAU MEMILIKI KEPUNYAANYA (definisi : Muslihat. Lambang : η)

Pada fungsi ini Tokoh Pangeran Rama berniat untuk mengambil senjata milik Kyai Balun dan caranya dengan memperdaya Retnowati agar mau mengambilkan pusaka milik kakeknya.

Kutipan : Lha cara kanggo njipuk pusaka kasebut yaiku P.Rama kudu ngrayu Putri Retnowati yaiku putu sing paling disayangi Kyai Balun kanggo njipuk pusaka kasebut. Ing taman sari panolan Retnowati dipethuk Pangeran Rama dirayu arep didadekake bojo nanging kudu gelem nglakoni permintanne njipuk pusakane mbahe yaiku Kendil Merica. banjur Retnowati nyanggupi permintaane Rama.

7.      MANGSA TERPERDAYA DAN DENGAN DEMIKIAN TANPA PENGETAHUANNYA MEMBANTU MUSUHNYA (definisi : Muslihat. Lambang : θ)

Pada fungsi ini Retnowati berhasil terpada dan menuruti apa yang dikatakan Pangeran Rama.

Kutipan :  Saka Taman Sari Panolan ing Plunturun lumayan adoh. Wektu ngenteni Retnowati P.Rama karo Juru Mertani gawe pesanggrahan banjur teka Retnowati gawa pusaka kasebut lan diwenehke karo Rama nanging ketawan karo Kyai Balun lan malah kedadean perang.

8.      PENJARAH MENYEBABKAN KESUSAHAN ATAU KECEDERAAN KEPADA SEORANG AHLI DI DALAM SEBUAH KELUARGA (definisi : Kejahatan. Lambang : A)

Kutipan : zero

8A.SEORANG AHLI KELUARGA SAMA ADA KEKURANGN SESUATU ATAU INGIN MEMILIKI SESUATU (definisi : Kekurangan. Lambang : a)

Kutipan :  Mataram dadi negeri sing berkembang lan kuwi gawe iri kerajaan liyane. Nanging ana aturan yen kerajaan-kerajaan sing liya kudu ngewehi kabutuhan ning mataram amarga kedudukan mataram paling dhuwur.

9.      KECELAKAAN ATAU KEKURANGAN DIMAKLUMKAN WIRA DIMINTA ATAU DIPERINTAH, IA DIBENARKAN PERGI ATAU DIUTUSKAN (definisi : Perantaraan peristiwa penghubung. Lambang : B)

Pada fungsi ini Wira disuruh  oleh Pangeran Benawa menghadapi Rama

Kutipan : Pangeran Rama kalah lan mulih menyang kerajaane lapor masalah kedadean sing dadi dalang utawa propokator yaiku Kyai Balun lan Metaun.

10.  PENCARI BERSETUJU ATAU MEMUTUSKAN UNTUK BERTINDAK BALAS (definisi : Permulaan Tindak Balas. Lambang : C)

Fungsi pelaku disini penjarah rangga membalas dendam atas kematian adhiknya yaitu Rama.

Kutipan : Raden Rama kena ajian Mrutu Sewu Kendang, ngerti kuwi Sutawijaya ngakon Rangga kangmase Rama supaya nolongi Rama.

11.  WIRA MENINGGALKAN RUMAH (definisi : Pemergian. Lambang : Ỉ)

Kutipan : zero

12.  WIRA DIUJI, DISOAL, DISERANG DAN LAIN LAIN YANG MENYAEDIAKAN WIRA KE ARAH PENERIMAA SAMA ADA SESUATU ALAT MAGIS ATAU PEMBANTU (definisi : Fungsi pertama donor. Lambang : D)

Pada fungsi ini wira diserang oleh Juru Mertani dengan pusakanya.

Kutipan : Saka Taman Sari Panolan ing Plunturun lumayan adoh. Wektu ngenteni Retnowati P.Rama karo Juru Mertani gawe pesanggrahan banjur teka Retnowati gawa pusaka kasebut lan diwenehke karo Rama nanging ketawan karo Kyai Balun lan malah kedadean perang. Kyai Balun ngerti yen Juru Mertani gawa pusaka kendil mrica. Lan Kyai Balun perang lan sirahe kena kendil mrica, Amarga kuwi Kyai Balun banjur ngilang.

13.  WIRA BERTINDAK BALAS KEPADA TINDAKAN-TINDAKAN BAKAL PEMBERI (definisi : reaksi wira. Lambang : E)

Kutipan : zero

14.  WIRA MEMPEROLEHI AGEN SAKTI (Definisi : pembekalan atau penerimaan alat sakti. Lambang : F)

Pada fungsi ini wira memang dikenal mempunyai ilmu yang sakti karena mempunyai Kendil Merica lan aji-aji Mrutu Sewu

Kutipan : Ning dalan juru Mertani ngomong2 soal Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.

15.  WIRA DIPINDAHKAN, DISAMPAIKAN ATAU DIPANDU KE TEMPAT-TEMPAT TERDAPATNYA OBJEK YANG DICARI (definisi : perpindahan diantara ruang, diantara dua negeri, panduan. Lambang : G)

Kutiapan : zero

16.  WIRA DAN PENJARAH TERLIBAT DI DALAM PERTARUNGAN (definisi : Perekrutan. Lambang : H)

Pada fungsi ini peperangan terjadi anatara Kyai Balun dan Raden rama karena sudah tidak menemukan titik temu antara keduanya.

Kutipan : Banjur teka Pangeran Rama ning Panolan, karo pirembagan amarga ora ana dalan metu.ne,banjur kedadean perang antarane Pangeran Benawa lan Rama.

17.  WIRA DITANDAI (definisi : Penandaan. Lambang : J)

Pada Fungsi ini Wira dapat dikenali mempunyai pusaka yang namanya Kendhil Merica dan aji-aji mrutu sewu.

Kutipan : ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.

18.  PENJARAH DITEWASKAN (definisi : Kemenangan. Lambang : I)

fungsi pelaku disini yaitu tokoh Wira berhasil membunuh Rama yang sudah berani menantangnya untuk berperang.

Kutipan : . Lha kyai Balun perang karo Rama, P.Rama kena ajian Mrutu Sewu Kendang

19.  KECELAKAAN ATAU KEKURANGAN AWAL DIATASI (Lambang : K)

Fungsi pelaku disini Kyai Balun menangkap basah Retnoputri yang mengambil pusakanya untuk diserahkan kepada Raden Rama.

Kutipan : Wektu ngenteni Retnowati P.Rama karo Juru Mertani gawe pesanggrahan banjur teka Retnowati gawa pusaka kasebut lan diwenehke karo Rama nanging ketawan karo Kyai Balun lan malah kedadean perang.

20.  WIRA PULANG (definisi : Kepulangan. Lambang :  )

Kutipan : zero

21.  WIRA DIKEJAR (definisi : pengejaran. Lambang : Pr)

Kutipan : Kekuwatane Rama ora bisa ngalahake Kyai Balun di serete Raden Romo dening Kyai Balun karo gunakake jaran, sing taline digawe saka pring sing akhire di parani karo kangmase yaiku Raden Ronggo sing marani Kyai Balun amarga wis newaske adike.

22.  WIRA DISELAMATKAN (definisi : penyelamatan. Lambang : Rs)

 

Kutipan : zero

23.  WIRA YANG TIDAK DIKENALI, TIBA KE NEGERINYA ATAU KE NEGERI LAIN (definisi : Kepulangan tanpa dikenali. Lambang : O)

Kutipan : Kyai Balun ngilang ing panggonan oro-oro utawa mbulak mula kuwi sokmben yen ana desa dijenengi Mbulakan.

24.  WIRA PALSU MEMPERSEMBAHKAN  TUNTUTAN PALSU (definisi : Tuntutan Palsu. Lambang : L)

Kutipan :zero

25.  SUATU TUGAS YANG SUSAH DICANDANGKAN KEPADA WIRA (definisi : Tugas Berat. Lambang : M)

Kutipan :zero

26.  TUGAS DISELESAIKAN (definisi : Penyelesaian. Lambang : N)

fungsi pelaku disini yaitu tokoh Wira berhasil membunuh Rama yang sudah berani menantangnya untuk berperang.

Kutipan : . Lha kyai Balun perang karo Rama, P.Rama kena ajian Mrutu Sewu Kendang

27.  WIRA DIKENALI (definisi : Pengecaman. Lambang : Q)

Kutipan : zero

28.  WIRA PALSU ATAU PENJARAH DIDEDAHKAN (definisi : Pendedahan. Lambang : Ex.)

Kutipan :zero

29.  WIRA DIBERI RUPA BARU (definisi : Penjelmaan. Lambang : T)

Kutipan : zero

30.  PENJARAH PALSU DIHUKUM (definisi : Hukuman. Lambang : U)

fungsi pelaku disini yaitu tokoh Wira berhasil membunuh Rama yang sudah berani menantangnya untuk berperang.

Kutipan : . Lha kyai Balun perang karo Rama, P.Rama kena ajian Mrutu Sewu Kendang

31.  WIRA BERKAWIN DAN MENAIKI TAKHTA (definisi : Perkahwinan. Lambang : W)

Kutipan : zero


 

Kyai balun

Narasumber : Chairul anam, Gang 1 Diponegoro

Wektu kuwi ana hubungane karo kemelut Kerajaan Demak Bintoro sepeninggalane SultanTrenggono sing gugur sakwise usaha naklukake Pasuruan ing taun 1546. Perebutan tatah antarane anak Pangeran Sekar yaiku Haryo Penangsang sing ngrasa ndhuwe hak karo tahta Kerajaan Demak. Sing dilakoni karo cara mejahi Pangeran Prawoto anak Sultan Trenggono minangka balas dendam arep dipateni pangeran Sekar Sedo Lepen. Arya Penangsang munggah tahta ing taun 1546-1568 dadi Sultan sing ke – 4, banjur Haryo Penangsang mindahke pusat kerajaan Demak ning Kadipaten Jipang Panolan ( Cepu ). Sutawijaya sing anake Hadiwjaya mindahke kerajaan Demak ing alas mentao sing dibabad lan dibangun dadi Kerajaan Mataram. Wektu kuwi ana konspirasi politik amarga kedudukan Mataram luwih dhuwur saka panolan lan ana aturan Panolan kudu sowan menyang Mataram kudu menehi kaperluan pangan lan apa wae sing dikarepke Kerajaan Mataram nanging wis 3 pisoanan panolan ora ana muncul teka pisoanan ning Mataram, mula Sutawijaya ngakon anake Rama supaya teka menyang Panolan supaya nakoni kenapa kok wis 3 pisoanan ora teka, banjur Pangeran Benawa tetep ora gelem teka ing pisoanan amarga Kerajaane isih akeh kebutuhanne. Banjur Rama balik Mataram lan ngomong marang ramane yaiku Sutawijaya yen Panolan tetep ora gelem teka pisoanan lan sing dadi provokator yaiku Kyai Balun. Sutawijaya ngakon Rama nekani maneh lan kedadean Perang antarane Kyai Balun karo Rama. Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.  banjur Retnowati nyanggupi permintaane Rama. Saka Taman Sari Panolan ing Plunturun lumayan adoh. Wektu ngenteni Retnowati P.Rama karo Juru Mertani gawe pesanggrahan banjur teka Retnowati gawa pusaka kasebut lan diwenehke karo Rama nanging ketawan karo Kyai Balun lan malah kedadean perang. Kyai Balun ngerti yen Juru Mertani gawa pusaka kendil mrica.Kekuwatane Rama ora bisa ngalahake Kyai Balun di serete Raden Romo dening Kyai Balun karo gunakake jaran, sing taline digawe saka pring sing akhire di parani karo kangmase yaiku Raden Ronggo sing marani Kyai Balun amarga wis newaske adike. Kedadean iki nyebabake sikil utawa pupune kena tombak karo Kyai Balun lan Raden rama ora bisa diselametke. Kyai Balun banjur ngilang ning salah setunggalin desa. banjur Pangeran rangga njaluk bojone Pangeran Benawa supaya njaluk ganti dadi putri boyongan nanging bojone Pangeran Benowo yaiku Raden Ayu Siti Maerah ora gelem sing akhire ngloloske diri lan di gudhak karo prajurit Raden Ronggo. Raden Ayu Siti Maerah nyeberangi kali Bengawan Solo lan ndhelik ing semak-semak arep namung ketawan ,amarga ngethok sirahe ing basa jawa Ndengngogok sing banjur di wenehi jeneng dadi desa Dengok . Banjur ngloloske diri maneh nyebrangi kali Bengawan Solo karo munggahi pinggiran kali karo susah payah sarta ngedap-ngendap ben ora ketawan ing basa jawa Brangkang, banjur diwenehi jeneng Desa Brangkal. Banjur Raden Ayu Siti Maerah isih bisa ngloloske diri, arep namung Raden Ronggo ora kalah cerdik dheweke wis nyiapke prajurite sing liya supaya ngadang lan akhire Raden Ayu Siti Maerah Soroh Rogo namung dheweke mikir menawi dadi putri boyongan mending dheweke mati karo cara bunuh diri ,banjur desa kuwi diwenehi jeneng Sorogo. Kuburane ana ing daerah sorogo cedhak KPH Perhutani Cepu.

 

Analisis Fungsi-Fungsi Pelaku

1.      SEORANG DARIPADA AHLI KELUARGA MENINGGALKAN RUMAH (definisi : Ketiadaan. Lambang : β)

Pada fungsi ini tokoh Sutawijaya membangun kerajaan Mataram baru di alas mentao yang dulunya hanya sebuah hutan.

Kutipan : Sutawijaya sing anake Hadiwjaya mindahke kerajaan Demak ing alas mentao sing dibabad lan dibangun dadi Kerajaan Mataram.

2.      SATU LARANGAN DIUCAPKAN KEPADA WIRA (definisi : Larangan. Lambang : γ)

Kutipan : zero

3.      LARANGAN DILANGGAR (definisi : Pelanggaran. Lambang : δ)

Kutipan : zero

4.      PENJARAH MEMBUAT PERCOBAAN UNTUK MENINJAU (definisi : Tinjauan. Lambang : ε)

Pada fungsi ini tokoh Sutawijaya menyuruh Rama untuk datang ke Panolan untuk menanyai kenapa Pangeran Benawa sudah 3 kali pisoanan tidak pernah datang.

Kutipan : mula Sutawijaya ngakon anake Rama supaya teka menyang Panolan supaya nakoni kenapa kok wis 3 pisoanan ora teka

5.      PENJARAH MENERIMA MAKLUMAT TENTANG MANGSANYA (definisi : Penyampaian. Lambang ζ)

Pada fungsi ini tokoh Rama kembali pulang kerumah dan mengatakan bahwa yang menjadi provokator adalah Kyai Balun.

Kutipan : Banjur Rama balik Mataram lan ngomong marang ramane yaiku Sutawijaya yen Panolan tetep ora gelem teka pisoanan lan sing dadi provokator yaiku Kyai Balun.

6.      PENJARAH MENCOBA MEMPERDAYA MANGSANYA DENGAN TUJUAN UNTUK MEMILIKINYA ATAU MEMILIKI KEPUNYAANYA (definisi : Muslihat. Lambang : η)

Pada fungsi ini Tokoh Rangga menginginkan istri dari Pangeran Benawa.

Kutipan : banjur Pangeran rangga njaluk bojone Pangeran Benawa supaya njaluk ganti dadi putri boyongan nanging bojone Pangeran Benowo yaiku Raden Ayu Siti Maerah ora gelem sing akhire ngloloske diri lan di gudhak karo prajurit Raden Ronggo.

7.      MANGSA TERPERDAYA DAN DENGAN DEMIKIAN TANPA PENGETAHUANNYA MEMBANTU MUSUHNYA (definisi : Muslihat. Lambang : θ)

Pada fungsi ini Retnowati membantu Rangga mencuri ajian milik Kyai Balun.

Kutipan : banjur Retnowati nyanggupi permintaane Rama. Saka Taman Sari Panolan ing Plunturun lumayan adoh. Wektu ngenteni Retnowati P.Rama karo Juru Mertani gawe pesanggrahan banjur teka Retnowati gawa pusaka kasebut lan diwenehke karo Rama nanging ketawan karo Kyai Balun lan malah kedadean perang. Kyai Balun ngerti yen Juru Mertani gawa pusaka kendil mrica.

8.      PENJARAH MENYEBABKAN KESUSAHAN ATAU KECEDERAAN KEPADA SEORANG AHLI DI DALAM SEBUAH KELUARGA (definisi : Kejahatan. Lambang : A)

Kutipan : banjur Pangeran rangga njaluk bojone Pangeran Benawa supaya njaluk ganti dadi putri boyongan nanging bojone Pangeran Benowo yaiku Raden Ayu Siti Maerah ora gelem sing akhire ngloloske diri lan di gudhak karo prajurit Raden Ronggo.

8A.SEORANG AHLI KELUARGA SAMA ADA KEKURANGN SESUATU ATAU INGIN MEMILIKI SESUATU (definisi : Kekurangan. Lambang : a)

Kutipan :  Mataram dadi negeri sing berkembang lan kuwi gawe iri kerajaan liyane. Nanging ana aturan yen kerajaan-kerajaan sing liya kudu ngewehi kabutuhan ning mataram amarga kedudukan mataram paling dhuwur.

9.      KECELAKAAN ATAU KEKURANGAN DIMAKLUMKAN WIRA DIMINTA ATAU DIPERINTAH, IA DIBENARKAN PERGI ATAU DIUTUSKAN (definisi : Perantaraan peristiwa penghubung. Lambang : B)

Kutipan :zero

10.  PENCARI BERSETUJU ATAU MEMUTUSKAN UNTUK BERTINDAK BALAS (definisi : Permulaan Tindak Balas. Lambang : C)

Kutipan : Zero

11.  WIRA MENINGGALKAN RUMAH (definisi : Pemergian. Lambang : Ỉ)

Kutipan : zero

12.  WIRA DIUJI, DISOAL, DISERANG DAN LAIN LAIN YANG MENYAEDIAKAN WIRA KE ARAH PENERIMAA SAMA ADA SESUATU ALAT MAGIS ATAU PEMBANTU (definisi : Fungsi pertama donor. Lambang : D)

Kutipan : zero

13.  WIRA BERTINDAK BALAS KEPADA TINDAKAN-TINDAKAN BAKAL PEMBERI (definisi : reaksi wira. Lambang : E)

Kutipan : zero

14.  WIRA MEMPEROLEHI AGEN SAKTI (Definisi : pembekalan atau penerimaan alat sakti. Lambang : F)

Pada fungsi ini wira merupakan orang yang sangat sakti dan mempunyai alat magis yaitu Kendil Merica dan aji-aji Mrutu Sewu.

Kutipan : Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.

15.  WIRA DIPINDAHKAN, DISAMPAIKAN ATAU DIPANDU KE TEMPAT-TEMPAT TERDAPATNYA OBJEK YANG DICARI (definisi : perpindahan diantara ruang, diantara dua negeri, panduan. Lambang : G)

Kutiapan : zero

16.  WIRA DAN PENJARAH TERLIBAT DI DALAM PERTARUNGAN (definisi : Perekrutan. Lambang : H)

Kutipan : . Banjur Rama balik Mataram lan ngomong marang ramane yaiku Sutawijaya yen Panolan tetep ora gelem teka pisoanan lan sing dadi provokator yaiku Kyai Balun. Sutawijaya ngakon Rama nekani maneh lan kedadean Perang antarane Kyai Balun karo Rama.

17.  WIRA DITANDAI (definisi : Penandaan. Lambang : J)

Pada fungsi ini wira merupakan orang yang sangat sakti dan mempunyai alat magis yaitu Kendil Merica dan aji-aji Mrutu Sewu.

Kutipan : Kyai Balun pancen wong kang sakti, kyai Balun ndhuwe Pusaka sing jenenge Kendil Merica lan aji2 mrutu sewu.

18.  PENJARAH DITEWASKAN (definisi : Kemenangan. Lambang : I)

Kutipan : banjur kedadean perang antarane Raden Rama karo Kyai balun. Raden Rama ora bisa apa-apa, kekuwatane Raden Rama kalah adoh yen tanding karo Kyai Balun.

19.  KECELAKAAN ATAU KEKURANGAN AWAL DIATASI (Lambang : K).

Kutipan :banjur kedadean perang antarane Raden Rama karo Kyai balun. Raden Rama ora bisa apa-apa, kekuwatane Raden Rama kalah adoh yen tanding karo Kyai Balun.

20.  WIRA PULANG (definisi : Kepulangan. Lambang :  )

Kutipan : zero

21.  WIRA DIKEJAR (definisi : pengejaran. Lambang : Pr)

 Kutipan : Kekuwatane Rama ora bisa ngalahake Kyai Balun di serete Raden Romo dening Kyai Balun karo gunakake jaran, sing taline digawe saka pring sing akhire di parani karo kangmase yaiku Raden Ronggo sing marani Kyai Balun amarga wis newaske adike.

22.  WIRA DISELAMATKAN (definisi : penyelamatan. Lambang : Rs)

Kutipan : zero

23.  WIRA YANG TIDAK DIKENALI, TIBA KE NEGERINYA ATAU KE NEGERI LAIN (definisi : Kepulangan tanpa dikenali. Lambang : O)

Kutipan : Kyai Balun banjur ngilang ning salah setunggalin desa.

24.  WIRA PALSU MEMPERSEMBAHKAN  TUNTUTAN PALSU (definisi : Tuntutan Palsu. Lambang : L)

Kutipan :zero

25.  SUATU TUGAS YANG SUSAH DICANDANGKAN KEPADA WIRA (definisi : Tugas Berat. Lambang : M)

Kutipan :zero

26.  TUGAS DISELESAIKAN (definisi : Penyelesaian. Lambang : N)

Kutipan : banjur kedadean perang antarane Raden Rama karo Kyai balun. Raden Rama ora bisa apa-apa, kekuwatane Raden Rama kalah adoh yen tanding karo Kyai Balun.

27.  WIRA DIKENALI (definisi : Pengecaman. Lambang : Q)

Kutipan : zero

28.  WIRA PALSU ATAU PENJARAH DIDEDAHKAN (definisi : Pendedahan. Lambang : Ex.)

Kutipan :zero

29.  WIRA DIBERI RUPA BARU (definisi : Penjelmaan. Lambang : T)

Kutipan : zero

30.  PENJARAH PALSU DIHUKUM (definisi : Hukuman. Lambang : U)

Pada fungsi pelaku ini karena tetap melawn akhirnya Rama mati karena kekuatannya tidak sebanding dengan Kyai Balun.

Kutipan : Kekuwatane Rama ora bisa ngalahake Kyai Balun di serete Raden Romo dening Kyai Balun karo gunakake jaran, sing taline digawe saka pring sing akhire di parani karo kangmase yaiku Raden Ronggo sing marani Kyai Balun amarga wis newaske adike. Kejadian ini berakibat kaki atau pupune kena tombak karo Kyai Balun lan Raden rama ora bisa diselametke.

31.  WIRA BERKAWIN DAN MENAIKI TAKHTA (definisi : Perkahwinan. Lambang : W)

Kutipan : zero

Posting Komentar untuk "Asal-Usul Kyai Balun Kota Cepu (menurut beberapa versi) dalam Bahasa Jawa"